Badania archeologiczne na Wzgórzu Tumskim w Płocku potwierdzają obecność osadnictwa z X wieku. Za lokalizacją grodu w tym miejscu przemawiało dogodne usytuowanie na skrzyżowaniu szlaków handlowych, również ukształtowanie i znaczne wypiętrzenie skarpy wiślanej (ponad 40 m nad lustro wody). Początkowo gród miał umocnienia drewniano-ziemne, a wewnątrz niewielki "gródek" książęcy. Największy rozwój grodu miał miejsce za panowania Władysława Hermana gdy powstała na jego terenie romańska katedra i co najmniej dwa murowane budynki. Być może wybudowano też tu później nową rezydencję prawdopodobnie wzorowaną na cesarskiej rezydencji w Goslarze jego teścia Henryka III.
Na miejscu romańskiego palatium z XII-XIII wieku, trzysta lat później, Kazimierz Wielki wzniósł gotycki zamek. Jego ważniejsza cześć – reprezentacyjna – nosiła nazwę castrum. Całość otoczona była charakterystyczną podwójną linią murów obronnych. Zewnętrzny, będący wzmocnieniem kurtyny, dostosowany był kształtem do nieregularnego wzgórza; wewnętrzny zwieńczony blankami, wyższy o kilka metrów łączył dwie, zachowane do dziś, wieże (Szlachecką i Zegarową). Dom mieszkalny władcy przylegał do muru. Do zamku można było się dostać dwiema bramami: pierwszą, południowo-zachodnią (przy skarpie wiślanej), sąsiadującą z małym budynkiem bramnym, prowadzącą na drewniany most, który łączył zamek z obwodem murów miejskich lub drugą, północno-zachodnią, wychodzącą na miejską bramę Grodzką. Wieża Szlachecka wzniesiona około 1353 (nazywana początkowo Wysoką) została obniżona w 1796, wieża Zegarowa pełniąca od końca XV wieku rolę dzwonnicy katedralnej, była przebudowywana w połowie XVI wieku, a barokowy hełm otrzymała w latach 1723–1735.
Zamek był rezydencją książąt mazowieckich do końca XV wieku. W 1532 w wyniku obsunięcia się skarpy wiślanej uległ częściowemu zniszczeniu, po przebudowie rezydencję władców przeniesiono na południowy skraj założenia, a opuszczoną część otrzymało w 1538 opactwo benedyktynów (z nadania Zygmunta Starego. Powstały w tym miejscu barokowy zespół budynków całkowicie zmienił wygląd zamku.
Odkopane relikty dawnej siedziby Władysława Hermana i jego potomków oraz dwie ocalałe wieże gotyckiego zamku Kazimierza Wielkiego są wpisane do rejestru zabytków wraz z budynkami dawnego opactwa benedyktyńskiego.
Źródło pl.wikipedia
