Zamek został zdobyty przez mieszczan Starego Miasta i częściowo zniszczony w 1454 roku, podczas powstania zbrojnego przeciw Zakonowi. Było to przyczyną wybuchu wojny trzynastoletniej. Ze zburzeniem zamku wiąże się legenda o kucharzu Jordanie.
Odkopane spod gruzu, uporządkowane i zabezpieczone (w 1966 roku z okazji 500. rocznicy zawarcia drugiego pokoju toruńskiego i 1000-lecia państwa polskiego), w formie trwałej ruiny, fragmenty zamku pełnią dziś rolę pomnika upamiętniającego zwycięską wojnę z Zakonem i powrót Torunia do Polski (mówi o tym specjalna tablica pamiątkowa przy wejściu na teren zamku od ul. Przedzamcze).
W trakcie prac archeologicznych odsłonięto przyziemie zamku głównego wraz z fragmentami arkadowego krużganku od strony dziedzińca oraz sklepione piwnice. Znaleziono też liczne detale dekoracyjne, jak np. profilowane cegły i kilka rodzajów ceramicznych płytek posadzkowych, a także figuralnych oraz fragmenty dekoracji maswerkowej i florystycznej i części muru z polichromią.
Najlepiej zachowanym fragmentem zamku jest sanitarna wieża Gdanisko z początku XIV wieku, postawiona nad Strugą Toruńską; za nią średniowieczny mur z arkadami, blankami i hurdycją, który był zewnętrznym murem wschodnim zespołu zamkowego, obok zabudowania dawnego zamkowego młyna górnego, a dalej szeroka fosa wschodnia, użytkowana niegdyś jako staw rybny. Poza fosą leżała rozległa Wola Zamkowa - służebna osada zamkowa.
Bardzo dobrze są też zachowane podziemia zamku głównego, w których do niedawna mieściło się Muzeum Historii Zamku. Ruiny zamku (poza Gdaniskiem) stanowią ruiny zamku głównego, zarys domu zakonnego oraz fragmenty obwarowania z bramami. Na terenie przedzamcza znajduje się górny młyn, wymieniony już w 1262 roku (budynek przebudowany w XIX wieku na mieszkania, zachował jedynie fragmenty gotyku). Obok młyna, naprzeciw mostku, ostrołukowa brama gotycka. Od Wisły ruiny są oddzielone murem XIX-wiecznych fortyfikacji pruskich, zbudowanych na miejscu wcześniejszych, z 1613 roku.
Więcej o zamku krzyżackim tutaj.
Zwiedzanie zamku: codziennie w godz. 10-18. Rezerwacja przewodników: PCU Przewodnickie Centrum Usługowe, tel./fax 66 006 13 52, e-mail: muzeum@turystyka.torun.pl.
